Precies tachtig jaar geleden, op 18 april 1940, stortte midden in de nacht met donderend geraas de toren van de Dorpskerk in het oude centrum van Pijnacker omver. Dat was geen verrassing: dat de Scheve Toren op instorten stond, was wel bekend. In de dagen voorafgaand aan het omvallen werd zelfs met man en macht geprobeerd om de catastrofe met allerlei noodmaatregelen te voorkomen. Maar dat had geen succes: de toren gíng.
Het omvallen van de toren maakte veel indruk in Pijnacker. De Dorpskerk staat in Koningshof, het hoogst geleden en oudste deel van het dorp, de plek waar de bevolking in de vroege Middeleeuwen bij watersnood zijn toevlucht zocht. Het oudste deel van de kerktoren werd vermoedelijk al voor het jaar 1250 gebouwd, 14 meter hoog op een fundering van houten palen. Twee eeuwen later werd er een flink stuk bovenop gezet, en vermoedelijk is dat uiteindelijk fataal geweest. De kerk en de toren zakten langzaam weg in de slappe veenbodem.
Aan het eind van de negentiende eeuw werd de Nederlands Hervormde kerk gesloopt, maar de toren liet men staan. De kerk werd herbouwd, maar op vier meter afstand van de Scheve Toren. Die bleef steeds verder wegzakken: rond 1939 was de scheefstand zelfs toegenomen tot 1,35 meter, gemeten op 25 meter hoogte.
Een jaar later werd duidelijk dat het helemaal mis zou gaan met de toren. Omwonenden op het Koningshof moesten uit voorzorg hun huizen verlaten en werden elders ondergebracht. Op dinsdag 16 april probeerde een aannemer nog te redden wat er te redden viel. Er werden extra palen 15 meter de grond in gepulst, waarvoor een deel van de steunberen moest worden gesloopt. Daarmee raakte de toren echter nog meer van zijn toch al wankele stabiliteit kwijt en er kwam steeds meer pleisterwerk naar beneden.
Te onveilig
Op woensdag 17 april werd een metalen constructie rond de toren aangebracht, die zou worden verbonden met de pulspalen. Op die manier hoopte men nog te voorkomen dat de toren zou instorten, Maar in de loop van de dag werd wel duidelijk dat dat vergeefs was. Er kwam steeds meer materiaal naar beneden, en uiteindelijk werd geconstateerd dat het te onveilig was om door te werken aan de fundering. Het gebied werd ontruimd en omwonenden die nog in huis waren werden geëvacueerd. Pijnacker begon aan de nacht in onzekerheid of de toren er de volgende dag nog zou staan.
Die onzekerheid duurde niet lang. Om kwart voor een ’s nachts gebeurde waar iedereen al voor had gevreesd: de Scheve Toren gaf zich gewonnen en stortte in.
Mijn moeder was nog wat uit het huis gaan halen,
ze draait zich om en daar ging de toren…
De 92-jarige Janny van Zielst-Schoenmaker, die destijds met haar ouders en broers op het Koningshof woonde, vertelt in een net uitgekomen aflevering van de videoserie ‘Pijnacker in Beeld’ aan interviewer Erik Bevaart: “Ik heb het meegemaakt! Ik heb het zelf niet gezien, want wij waren als kinderen geëvacueerd. Ik heb in de pastorie geslapen en een van de jongens van ons heeft bij Lindenburg geslapen op de Kerkweg en de andere bij de familie Rensen op de hoek.
Toen werden we ’s morgens wakker en mijn vriendinnen kwamen vertellen: de toren was gevallen! Maar mijn moeder heeft hem echt helemaal zien vallen. Ze was net nog gauw even iets uit het huis gaan halen en ze draait zich om en daar ging de toren…”
Herbouw
Al snel ontstonden er plannen om de toren te herbouwen, maar die liepen door geldgebrek op niets uit. Zo kwam ook niets terecht van het idee om de oude kloostermoppen, die nog waren bewaard, te hergebruiken voor een nieuwe toren.
In 1993 nam de stichting Klank en Beeld opnieuw het initiatief om een nieuwe toren te bouwen. In de jaren daarna werden veel financiële acties gevoerd, onder meer door het verkopen van nog een aantal kloostermoppen, maar het zou nog tot het jaar 2000 duren voor daadwerkelijk met de herbouw kon worden begonnen. Geen toren meer zoals de oorspronkelijke maar een van beton, met stenen aan de buitenkant. In april 2001 was de nieuwe toren klaar, 42 meter hoog en zes meter in het vierkant.
Scheef is hij niet meer, maar door de oud-Pijnackenaren zal hij wel voor altijd de Scheve Toren worden genoemd.
De toren stortte op 18 april 1940 om kwart voor een ’s nachts in. Hij viel niet op omliggende woningen en niemand raakte gewond.
De Stichting Klank en Beeld verkocht oude kloostermoppen voor 25 gulden per stuk, een van de acties om geld bijeen te brengen voor de herbouw.
Pas in 2000, zestig jaar na het instorten van de Scheve Toren, werd met de herbouw begonnen.
Een nieuwe spits voor de toren.
Begin 2001 kon de herbouwde toren worden voorzien van de nieuwe spits.
Natuurlijk volgde de Telstar het hele proces nauwgezet.
Op de website www.schevetorenpijnacker.nl is veel informatie te vinden over het instorten van de Scheve Toren en de latere herbouw.
De 92-jarige Janny van Zielst-Schoenmaker vertelt in de nieuwe aflevering van de videoserie ‘Pijnacker in Beeld’ over het instorten van de toren en de gevolgen ervan. De video is hier te zien.
Met dank aan: Paul Houkes
